Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարությունը մշակել և 2023 թվականի ապրիլի 27-ին շրջանառել է «Առողջության համապարփակ ապահովագրության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագիծը, որի նպատակն է ներդնել Հայաստանի Հանրապետությունում առողջության պարտադիր ապահովագրության համակարգ, որի միջոցով կապահովվի անձանց համար միևնույն ապահովագրական ծածկույթ անկախ վճարունակությունից և սոցիալական կարգավիճակից:
Հաշվի առնելով Իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման միասնական կայքում տեղադրված Նախագծի հիմնավորումը՝ առողջության համապարփակ ապահովագրության համակարգի ներդրման փորձարկման փուլն իրականացվելու է 2024-2026 թվականներին, իսկ 2027 թվականից համակարգը կկիրարկվի ամբողջությամբ, մինչդեռ Նախագիծն անհրաժեշտ է առավել համակողմանիորեն ներկայացնել հանրությանը, մասնավորապես՝ աշխատողներին:
Նախագծով սահմանվում է, որ յուրանքաչյուր աշխատող առողջության համապարփակ ապահովագրության փաթեթ ունենալու համար պետք է վճարի տարեկան 164400 ՀՀ դրամ (ապահովագրավճարի միասնական տարեկան դրույքաչափ՝ մեկ անձի համար), սակայն հարկավոր է նշել, որ ապահովագրավճարի սահմանված այս չափի վերաբերյալ ՀՀ առողջապահության նախարարությունը հրապարակայնորեն չի ներկայացրել հիմնավորումներ (հաշվարկներ), թե ինչպես է ձևավորվել 164400 ՀՀ դրամը:
Առողջության համապարփակ ապահովագրության համակարգի ներդրումից հետո ապահովագրված անձի կարգավիճակ ստանալու օրվան հաջորդող մինչև յուրաքանչյուր ամսվա 20-ը աշխատանքային պայմանագրով, ծառայությունների վճարովի մատուցման պայմանագրով աշխատող անձի աշխատանքի դիմաց ստացված եկատմից պետք է ամսական կտրվածքով պետական բյուջե փոխանցվի առողջության համապարփակ ապահովագրության վճարը: Սա նշանակում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում բացի եկամտային հարկից, կուտակային կենսաթոշակի վճարից, ինչպես նաև դրոշմանիշային վճարից ավելանալու է մեկ այլ պարտադիր վճար, որը գանձնվելու է կրկին աշխատողի աշխատավարձից (եկամտից):
Հարկ է նշել նաև, որ Հայաստանի Հանրապետության սոցիալական և տնտեսական իրավիճակից ելնելով, սահմանված ապահովագրավճարի չափը կարող է նպաստել սոցիալապես անապահով աշխատողների թվի ավելացմանը, քանի որ ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի տվյալների համաձայն` 2021թ. Հայաստանում աղքատության մակարդակը գնահատվել է 26.5%: Աղքատների շրջանում կան նաև աշխատող աղքատներ, ովքեր անգամ աշխատանք ունենալով չեն կարողանում ապահովել իրենց և իրենց ընտանիքի անդամների նվազագույն պահանջմունքները։
Նախագծով սահմանվում է, որ հարկային տարվա ընթացքում ֆիզիկական անձի (այդ թվում՝ գործատուի կողմից) վճարած ապահովագրավճարը որպես Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքով սահմանված սոցիալական ծախս փոխհատուցվում (վերադարձվում) է Կառավարության սահմանած կարգով՝ ՀՀ հարկային օրենսգրքի 143-րդ հոդվածով սահմանված հարկման բազայի նկատմամբ 150-րդ հոդվածով սահմանված դրույքաչափերով հաշվարկված կամ վճարված (այդ թվում՝ գործատուի կողմից) եկամտային հարկի գումարից՝
1)ապահովագրավճարի հարյուր տոկոսի չափով, եթե անձը ունի «Առողջության համապարփակ ապահովագրության» ՀՀ օրենքի նախագծի 11-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ից 10-րդ կետերով սահմանված կարգավիճակ.
2)ապահովագրավճարի վաթսուն տոկոսի չափով, եթե եկամտային հարկով հարկման ամսական բազան փոքր է նվազագույն ամսական աշխատավարձի կրկնապատիկից.
3)ապահովագրավճարի քառասուն տոկոսի չափով, եթե եկամտային հարկով հարկման ամսական բազան փոքր է նվազագույն ամսական աշխատավարձի քառապատիկից.
4)ապահովագրավճարի քսան տոկոսի չափով, եթե եկամտային հարկով հարկման ամսական բազան փոքր է նվազագույն ամսական աշխատավարձի վեցապատիկից.
5)ապահովագրավճարի քսան տոկոսի չափով` յուրաքանչյուր ապահովագրված անձին փոխկապակցված յուրաքանչյուր անձի համար։
Նախագծով քաղաքացիների համար սահմանվել է վերը նշված հնարավորությունը, սակայն Հայաստանի Հանրապետության բազմաթիվ քաղաքացիներ, հատկապես երիտասարդներ, եկամտային հարկի հետ վերադարձմամբ արդեն իսկ մարում են կառուցապատողից գնված իրենց բնակարանների հիպոթեքային վարկի տոկոսագումարները: Ելնելով Նախագծից՝ ենթադրվում է, որ այն քաղաքացիները, ովքեր արդեն իսկ օգտվում են եկտամտային հարկի հետ վերադարձման իրավունքից, չեն կարողանալու հետ վերադարձնել առողջության համապարփակ ապահովագրության համար վճարված ապահովագրավճարը:
Անհրաժեշտ է նաև անդրադառնալ հետևյալ դեպքերին.
1. Գործող օրենսդրական կարգավորումների համաձայն՝ սոցիալական փաթեթի շահառու աշխատողներն օգտվում են ՀՀ Կառավարության 2012 թվականի դեկտեմբերի 27-ի N 1691-Ն որոշմամբ սահմանված առողջապահական փաթեթից, քանի որ առողջապահական փաթեթը սոցիալական փաթեթի բաղկացուցիչ մասն է: Նախագծում ուղիղ անդրադարձ չի կատարվել, թե ինչպես է գործելու այս կատեգորիայի աշխատողների համար առողջության համապարփակ ապահովագրությունը:
Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարությունը պատասխանել է այս հարցին «Առողջության համապարփակ ապահովագրության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի և հարակից օրենքների նախածերի ամփոփաթերթում (ամփոփաթերթը ներկայացվել է Նախագծի հետ Հանրապետական եռակողմ հանձնաժողովին), ըստ որի՝ Նախագծի ընդունման դեպքում սոցիալական փաթեթի շահառուների վրա տարածվելու է աշխատողների համար Նախագծով սահմանված դրույթները՝ ուժը կորցրած ճանաչելով Կառավարության 2012 թվականի դեկտեմբերի 27-ի N 1691-Ն որոշման առողջապահական փաթեթի մասը:
2. Հայաստանի Հանրապետությունում մի շարք աշխատողներ արդեն իսկ ունեն առողջության ապահովագրություն, սակայն Առողջության համապարփակ ապահովագրության համակարգի ներդրումից հետո նրանց վրա ևս տարածվելու է Նախագծով սահմանցված դրույթները: Համակարգի ներդրումից հետո Հայաստանի Հանրապետությունում գործելու է առողջության պարտադիր և կամավոր ապահովագրություն: Գործող ապահովագրությունը կարող է համարվել կամավոր ապահովագրական փաթեթ, որի միջոցով քաղաքացիները կօգտվեն առողջության համապարփակ ապահովագրության փաթեթում չներառված բժշկական ծառայություններից:
3. Ոչ լրիվ աշխատաժամանակի ռեժիմով աշխատողների ամսական աշխատավարձի չափը եթե փոքր է ապահովագրական վճարի ամսեկան չափաքանակից, ապա այդ դեպքում այն պետք է լրացվի այլ աղբյուրներից, քանի որ Նախագծով սահմանվում է այլ աղբյուրներից ապահովագրավճարը վճարելու հնարավորությունը:
Առողջության համապարփակ ապահովագրության ծախսերի հաշվարկն իրականացվելու համար նախատեսված հիմքերից անհրաժեշտ է առանձնացնել սպառողական գների ինդեքսը և գնաճի՝ Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի ոլորտը կարգավորող օրենսդրությամբ կանխատեսվող փոփոխությունները:
Հայաստանի Հանրապետությունում մինչ օրս չի կիրառվում ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 182-րդ հոդվածի պահանջը՝ «Աշխատավարձի ինդեքսավորումը կատարվում է Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով»:
Առողջության համապարփակ ապահովագրության ծախսերի հաշվարկի դեպքում հաշվի է առնվում գնաճը, իսկ գնաճի դեպքում աշխատավարձի ինդեքսավորում չի կատարվում:
Առաջարկվում է մինչև առողջության համապարփակ ապահովագրության համակարգի կիրարկումը, սահմանել Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության թիվ 131 Կոնվենցիայի (Հայաստանի Հանրապետությունում ուժի մեջ է մտել 2006 թվականի ապրիլի 29-ից) դրույթներին համապատասխան նվազագույն աշխատավարձի սահմանման համակարգ և ներդնել աշխատավարձի ինդեքսավորման կարգ:
Նախագծով սահմանվել է նաև, որ, եթե աշխատողները մի քանի աղբյուրներից են միաժամանակ ստանում աշխատավարձ, ապա ապահովագրավճարը փոխանցվում է յուրաքանչյուր աշխատավարձից: Գործատուների կողմից փոխանցվող ընդհանուր վճարները չեն կարող գերազանցել ապահովագրավճարի՝ օրենքով նախատեսված դրույքաչափը: Այն դեպքում, երբ գործատուների կողմից աշխատողի աշխատավարձից փոխանցված ապահովագրավճարն ավելի քիչ է, քան սահմանված դրույքաչափը, ապա աշխատողը պարտավորվում է լրավճարել, իսկ գերավճարի դեպքում՝ հետ ստանալ տարբերության չափով:
Ապահովագրավճարի վճարման այս մեխանիզմը մեծ դժվարություններ է առաջացնելու և՛ աշխատողների, և՛ գործատուների համար, ինչպես նաև առաջացնելու է պետական մարմինների համար լրացուցիչ վարչարարություն: Անհրաժեշտ է ապահովագրավճարի հավաքագրման համար սահմանել ֆինանսական մեկ աղբյուրից վճարելու հնարավորություն: Այդ հնարավորության սահմանման դեպքում ապահովագրված անձինք հնարավորություն կունենան ինքնուրույն որոշել ապահովագրավճարի վճարման ձևաչափը:
Հարկ է ընդգծել, որ առողջության համապարփակ ապահովագրության համակարգի ամբողջ բեռը դրվում է միայն աշխատողների և պետական բյուջեի վրա, իսկ տնտեսվարողները՝ գործատուները, ամբողջությամբ ազատվում են առողջության համապարփակ ապահովագրության համակարգում ներդրումներից: Անհրաժեշտ է նշել, որ պետական բյուջեի մի մասը ձևավորվում է կրկին աշխատողների աշխատավարձերից գանձված եկամտային հարկի տոկոսների արդյունքում ստացված գումարներից:
Ամփոփելով կարելի է ընդգծել, որ ՀՀ քաղաքացիների առողջության համապարփակ ապահովագրությունը գրեթե ամբողջովին դրվում է ՀՀ-ում աշխատողների վրա:
Առողջության համապարփակ ապահովագրության համակարգի ներդրումը կարևորագույն քայլ է, քանի որ մարդկանց առողջության ապահովումը պարտադիր մասն է կազմում սոցիալական պետության ձևավորման և կայացման հարցում: Սակայն անհրաժեշտ է նշել, որ Նախագիծը պետք է վերանայել ու վերամշակել և ամենակարևորը ապահովագրավճարի վճարման բեռը չթողնել աշխատողների վրա:
